Гэтая справаздача падрыхтавана сумесна Задзіночаннем Беларускіх Студэнтаў і Моладзевым Блокам для інфармавання зацікаўленых бакоў пра парушэнні правоў студэнцтва перад і падчас Парламенцкіх Выбараў 2024 года.

Гэты дакумент не з’яўляецца вычарпальнай крыніцай доказаў парушэнняў. Ён створаны для пашырэння разумення глыбіні парушэнняў і выкарыстання ў мэтах павелічэння дасведчанасці аб парушэннях правоў студэнцтва падчас парламенцкіх выбараў у Беларусі ў 2024 годзе. Усе выкарыстаныя даныя былі атрыманыя з адкрытых анлайн-крыніц інфармацыі, а таксама з персанальных інтэрв’ю з студэнтамі і студэнткамі беларускіх ВНУ.

Дадзены дакумент з’яўляецца вынікам інтэлектуальнай працы аўтараў(-ак), і выкарыстанне даных са справаздачы магчыма толькі пры ўказанні першакрыніцы.

Сітуацыя з палітычнымі партыямі ў Беларусі пасля масавых пратэстаў 2020 года стала яшчэ больш складанай і абмежавальнай. Дзеянні ўладаў набылі жорсткі характар у адносінах да палітычнай апазіцыі, што мае значныя наступствы для дэмакратыі і грамадзянскіх свабод у краіне.

Адной з асноўных перашкод для палітычнай дзейнасці ў Беларусі стала перарэгістрацыя партый. Патрабаванні для гэтага былі высокімі і практычна недасяжнымі для шматлікіх апазіцыйных сіл. У выніку гэта прывяло да ліквідацыі шматлікіх апазіцыйных партый, што ў сваю чаргу зрабіла магчымым для лаяльных уладзе партый манапалізаваць палітычную сістэму. На пачатак 2023 года ў Беларусі налічвалася 15 палітычных партый. У выніку перарэгістрацыі засталося ўсяго 4 праўладныя партыі «Белая Русь», Ліберальна-дэмакратычная партыя, Камуністычная партыя Беларусі, Рэспубліканская партыя працы і справядлівасці.

Дамінаванне партый, якія падтрымліваюць Лукашэнку, толькі пагаршае сітуацыю. Гэтыя партыі фактычна не маюць рэальнай палітычнай вагі і выконваюць свае функцыі як кантрольная сістэма над палітычным працэсам, а не як інструменты для выразу грамадзянскага голасу.

Патрабаванне мець 5000 сяброў(-вак) для стварэння новай партыі адсякае магчымасць для развіцця новых палітычных ініцыятыў у краіне. Гэта практычна стварае манаполію ў руках існуючых уладаў, што пакідае апазіцыю ў бязвыхаднасці.

Такім чынам, выбары прайшлі без удзела дэмакратычнай апазіцыі. Больш за тое, грамадзяне(-кі), якія жывуць за мяжой, не мелі магчымасці галасаваць на месцах, што стварае сур'ёзныя праблемы з улікам вялікай колькасці эмігрантаў_к. Такое пазбаўленне выбарчых правоў падрывае дэмакратычны прынцып, згодна з якім голас кожнага_й грамадзяніна_кі павінен быць пачуты, незалежна ад яго_яе месцазнаходжання.

АБСЕ, США, НАТА і шэраг Еўрапейскіх краін не прызналі выбары і выказалі падтрымку дэмакратычнаму руху Беларусі.

Асаблівая ўвага ў агітацыйны перыяд пры правядзенні розных «дыялогавых пляцовак» і «адкрытых дыялогаў» ва ўстановах сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі і пры іх асвятленні ў сацыяльных сетках і СМІ надавалася «патрыятычнаму выхаванню моладзі». Пры гэтым удзельнікі(-цы) такіх інфармацыйных мерапрыемстваў часта знаходзіліся ў залежным ад выступоўцаў_вак становішчы, і яўка на такія мерапрыемствы магла быць фактычна абавязковай.

Перадвыбарная агітацыя пачалася ў беларускіх ВНУ яшчэ ўвосень 2023 года. Агітацыйныя мерапрыемствы праходзілі ў некалькіх вышэйшых навучальных установах Беларусі, уключаючы БелДУТ, МДПУ, ГрДУ, БДУ, Акадэмію МУС, Магілёўскі медыцынскі каледж і Акадэмію кіравання пры прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. Са студэнтамі_камі правялі семінары і дыялогавыя пляцоўкі.

Гэтая агітацыя таксама тычылася дзейнасці выкладчыкаў(-ыц). Напрыклад, рэктар БДУ Андрэй Кароль на сустрэчы з выкладчыкамі(-цамі) геаграфічнага факультэта казаў аб неабходнасці штодня размаўляць са студэнтамі(-камі) пра ўдзел у выбарах, абмяркоўваць важнасць выказвання сваёй грамадзянскай пазіцыі і важнасць удзелу ў выбарах.

У той жа час, на такіх мерапрыемствах студэнтаў(-ак), выкладчыкаў(-ыц) і нават школьнікаў(-іц) палохалі адказнасцю за ўдзел у «экстрэмісцкай і тэрарыстычнай дзейнасці». Так, студэнтам(-кам) БрДУ правялі экскурсію ў Следчы Камітэт Брэсцкай вобласці і распавялі пра распаўсюджванне экстрэмісцкай інфармацыі.

Пра адказнасць за «экстрэмізм» таксама расказвалі і навучэнцам_кам Гомельскага педагагічнага каледжа, студэнтам_кам ВДАВМ, выкладчыкам(-цам) Барысаўскага каледжа, моладзі Нараўлянскага раёна і навучэнцам(-кам) СШ № 16 г. Мінска.

Адміністрацыя Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі (БДСГА) прымушала студэнтаў(-ак) аддаваць подпіс за вылучэнне настаўніцы, дэканкі факультэта бізнесу і права БДСГА Наталлі Глушаковай у дэпутаты.

У Беларуска-Расійскім універсітэце 21 снежня адбылося пасяджэнне студэнцкага савета з удзелам сябраў(-овак) саветаў факультэтаў «па пытаннях электаральнай кампаніі», якое праводзіла Таццяна Меньшыкава, намесніца начальніка ўпраўлення па працы з СМІ і маладзёжнай палітыкі Галоўнага ўпраўлення ідэалогіі Магілёўскага аблвыканкама. Яна каротка распавяла пра Выбарчы кодэкс Беларусі і перайшла да тэмы ўдзелу студэнтаў(-ак) у выбарчай кампаніі. Галоўная мэта — выбары павінны прайсці з высокай студэнцкай яўкай, кіраваць якой будуць куратары ВНУ.

У МДУ ім. А. Куляшова была створана Моладзевая інфармацыйная група, якая са снежня 2023 года праводзіла масавыя сустрэчы для студэнтаў(-ак) 1-4 курсаў на розных факультэтах. Лекцыі аб «прававых асновах удзелу выбаршчыкаў(-ыц) у працэдуры галасавання» рыхтавалі адабраныя студэнты(-кі), а курыраваў працу групы прарэктар універсітэта Эдуард Куцакоў. Асобна акцэнтавалася ўвага на «недапушчальнасці заклікаў да гвалтоўнага скідання ўлады».

У МДУ ім. Аркадзя Куляшова дзеючы дэпутат Палаты Прадстаўнікоў Ігар Марзалюк правёў агітацыйную лекцыю, дзе заклікаў студэнтаў і студэнтак, якія ўпершыню маюць магчымасць галасаваць, прыйсці на выбары дэпутатаў(-ак). Мерапрыемства называлася «Інфармацыйная сустрэча на тэму "Беларускі свет, беларускі выбар, беларускія выбары" са старшынём Пастаяннай камісіі па адукацыі, культуры і навуцы Палаты прадстаўнікоў Ігарам Марзалюком». Лектар заклікаў моладзь прыйсці на ўчасткі 25 лютага і «зрабіць беларускі выбар – выбар на карысць моцнай дзяржавы, бо гэта адзіны спосаб легітымнай змены пэўных правілаў гульні і развіцця дзяржавы». Пры гэтым ён заклікаў студэнтаў(-ак) «не галасаваць за лузераў». Калі ва ўлётцы кандыдата_кі напісана, што яны часова беспрацоўныя, то, як заявіў Марзалюк, верыць такому чалавеку нельга. «Няўдачнікам не месца ў парламенце», — пафасна заключыў ён.

Таксама ідэалагічныя мерапрыемствы адбываліся i ў МДУТ (дзяржаўным універсітэце харчовых і хімічных тэхналогій). Там 21 снежня праходзіў дзень інфармавання па тэме «Палітычная бяспека як аснова грамадска-палітычнай стабільнасці суверэннай дзяржавы. Выбарчая кампанія 2024 года ў новых прававых умовах». Лекцыю чытаў дацэнт кафедры сацыяльна-гуманітарных дысцыплін Ігар Пушкін. Вядомы ў горадзе гісторык адзначыў, што Беларусь — адзін з нямногіх куткоў бяспекі і стабільнасці, і ў пацвярджэнне слоў ён прыводзіў цытаты з прамовы Лукашэнкі.

У снежні 2023 года старшыня Гродзенскага аблвыканкама Уладзімір Каранік наведаў Гродзенскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт, дзе пераконваў супрацоўнікаў(-іц) і студэнтаў(-ак) у неабходнасці запланаваных выбараў, а таксама падкрэсліў, што змены ў краіне можна гарантаваць удзелам у выбарах, а не пратэстамі на вуліцах. Пазней Уладзімір Каранік праводзіў такія сустрэчы і ў іншых установах вышэйшай адукацыі Гарадзенскай вобласці.

У падобных сустрэчах таксама прымаў удзел Юрый Караеў — былы міністр унутраных спраў Беларусі і адзін з кіраўнікоў жорсткіх разгонаў пратэстаў у 2020 годзе. Так, ён праводзіў сустрэчы з выкладчыкамі(-цамі) і студэнтамі(-камі) ГрДМУ і музычнага каледжу Гародні. Каб павысіць студэнцкую яўку на датэрміновым галасаванні, студэнтам_камі абяцалі дадатковы выходны дзень.

Па ўсёй краіне кабінкі для галасавання пазбавілі фіранак. Гэта адбылося пасля таго, як Лукашэнка забараніў здымаць запоўненыя бюлетэні: відавочна, кіраўніцтва рэгіёнаў вырашыла такім чынам пракантраляваць закон. Прапаганда аргументавала гэтае рашэнне тым, што здымка запоўненага бюлетэня «парушае таямніцу галасавання».

Па ўсёй Магілёўскай вобласці студэнтаў(-ак) прымушалі прагаласаваць датэрмінова. Акрамя таго, у апошні тыдзень перад выбарамі працягваліся ідэалагічныя лекцыі ў ўніверсітэце.

Так, настойліва парэкамендавалі прагаласаваць датэрмінова студэнтам(-кам) Магілёўскага архітэктурна-будаўнічага каледжа БРУ. Тычылася гэта ў першую чаргу тых студэнтаў(-ак), якія пражываюць у інтэрнаце: іх запалохвалі магчымымі праблемамі з пражываннем і вучобай.

20 лютага, у першы дзень датэрміновага галасавання актывісты_кі БРСМ і «Белай Русі» БДСГА выйшлі перад Домам культуры Акадэміі на пікет «у падтрымку выбараў». Па задумцы ідэолагаў, тыя мусілі раздаваць мінакам(-чанкам) улёткі з заклікам прыйсці на ўчасткі. Але людзей у халодны і снежны дзень не было, таму на масоўку для фота сагналі каля дзясятку студэнтаў(-ак). Самыя цікавыя падзеі разгарнуліся на студэнцкім участку № 28 у дзясятым корпусе БДСГА, куды прыехалі мясцовыя журналісты_кі, каб прадэманстраваць высокую яўку. Зала для галасаванняў адчынілася а 12:00, і адразу ж да яе ўтварылася чарга са студэнтаў(-ак). Жаданне паехаць на выходныя дадому стала асноўнай падставай іх масавага загону на ўчастак – да пятніцы прагаласавалі ўсе інтэрнаты БДСГА.

Пераконвалі прагаласаваць датэрмінова і ў Беларуска-Расейскім універсітэце. Куратары студэнцкіх груп настойліва рэкамендавалі студэнтам(-кам) БРУ прагаласаваць да адзінага дня галасавання (25 лютага). За гэта ім паабяцалі адзін вольны ад навучання дзень.

У Магілёўскім дзяржаўным універсітэце імя Куляшова, нягледзячы на старт датэрміновага галасавання, працягвалася ідэалагічная «напампоўка» студэнтаў(-ак). 21 лютага першакурснікаў(-іц) МДУ імя А. Куляшова з усіх факультэтаў сабралі на лекцыю ў межах чарговай агітацыйнай акцыі пад назвай «Заліковая размова». Тэмай сустрэчы зноў стаў адзіны дзень галасавання 25 лютага, хоць такія мерапрыемствы ва ўніверсітэце праводзіліся кожны месяц, пачынаючы з кастрычніка.

У справаздачах рэгіянальных СМІ Віцебшчыны пра датэрміновае галасаванне было бачна, што традыцыйна сярод тых, хто галасуе напярэдадні асноўнага дня, шмат студэнтаў(-ак).

Нягледзячы на факты прымуса студэнцтва прымаць удзел у галасаванні, кіраўнік Цэнтральнай выбарчай камісіі Ігар Карпенка заявіў, што зваротаў на гэты конт у камісію не паступала. Таксама ён дадаў, што, калі былі выпадкі прымусаў, студэнты(-кі) маглі напісаць скаргу ў дзяржаўныя органы. Паводле яго слоў, «у адрозненне ад США», беларусы і беларускі могуць звярнуцца ў любыя дзяржаўныя органы і дайсці нават да пракуратуры і суда, якія дадуць такім фактам прававую ацэнку.